سفر ظریف به ازبکستان و محورهای مهم روابط دوجانبه - مجله هاستفا

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران، یکی از مقاصد مهم و کلیدی محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان به آسیای مرکزی ازبکستان است. این جمهوری که به لحاظ ژئوپلیتیکی در قلب آسیای مرکزی نهاده شده و با هر چهار جمهوری دیگر منطقه و همچنین افغانستان همسایه است، پرجمعیت ترین کشور در آسیای مرکزی نیز محسوب می گردد.

ایران و ازبکستان طی سال های اخیر فرایند رو به رشدی از روابط سیاسی و اقتصادی را تجربه نموده اند. این ارتباطات به واسطه شرایط جدید ازبکستان و اصلاحات اجرا شده در این کشور در دوره ریاست جمهوری شوکت میرضیایف و از سوی دیگر به دلیل وجود اشتراکات گسترده فرهنگی و تاریخی بین دو کشور اجرا شده است. در این میان مذاکرات سیاسی منظم میان طرفین که ششمین نوبت آن در مارس 2021 (اسفند 99) برگزار گردید را نیز می بایست به عنوان یک عامل کلیدی مورد توجه قرار داد.

ترانزیت؛ حوزه محوری مذاکرات تهران و تاشکند

حوزه ترانزیت یکی از کلیدی ترین محورهای همکاری ایران و ازبکستان طی سال های اخیر بوده است. دو کشور عضو موافقتنامه ترانزیتی عشق آباد هستند که آسیای مرکزی را به وسیله ایران به آب های خلیج فارس و عمان متصل می سازد.

به همین دلیل ازبکستان پیش از این آمادگی خود را برای سرمایه گذاری در بندر استراتژیک چابهار اعلام نموده است. در آذرماه سال 1399 نیز یک نشست سه جانبه با حضور معاونین وزارت راه ایران، ازبکستان و هند در چابهار برگزار گردید که توسعه همکاری های ترانزیتی در چارچوب کریدور بین المللی شمال- جنوب از جمله محورهای این نشست سه جانبه بود.

افغانستان اما حوزه کلیدی دیگری است که پس از بسته شدن مرزهای ریلی و جاده ای ترکمنستان در ماه های شروعین سال 99 مورد توجه ایران و ازبکستان نهاده شد.

در پاسخ به این شرایط بحرانی ترانزیت ایران و کشورهای منطقه با آسیای مرکزی بود که مرداد ماه سال 99 کریدور ترانزیتی ایران- افغانستان- ازبکستان با عبور دو دستگاه کامیون از مبدا بندر شهید رجایی ایران رسماً افتتاح شد.

با افتتاح خط ریلی استراتژیک خواف- هرات در سال 99 نیز دریچه جدیدی به روی مناسبات ترانزیتی ایران و ازبکستان باز شده است. پیش از این در سال 2011 ازبکستان خط ریلی مزار شریف به ترمذ را تکمیل و راه اندازی نموده بود.

اکنون در صورت تکمیل پروژه 650 کیلومتری اتصال ریلی مزار شریف به هرات، دسترسی مستقیم ریلی ایران به ازبکستان و آسیای مرکزی از جهت افغانستان میسر خواهد شد. در ملاقات رئیس جمهور ازبکستان با نخست وزیر هند نیز بر اهمیت این پروژه در ترانزیت ازبکستان و هند تاکید شده بود. در نشست سه جانبه چابهار نیز یکی از محورهای کلیدی مذاکرات در زمینه تامین اقتصادی، مکان یابی و ابعاد و پیامدهای این پروژه بود.

مبادلات تجاری

مبادلات تجاری ایران و ازبکستان بر اساس گزارش های رسمی در سال 2019 در مقایسه با سال 2018 با رشد قابل توجه 38 درصدی به رقم 400 میلیون دلار نزدیک شد. در سال 2020 اما به دلیل رکود اقتصادی و تجارت جهانی در نتیجه شیوع کرونا، تجارت دو کشور کاهش چشمگیری یافته است.

بر اساس گزارش های رسمی منتشر شده، در 9 ماه نخست سال 2020 تجارت خارجی ایران و ازبکستان تنها 178 میلیون دلار بوده که در مقایسه با بازه مشابه در سال 2019 معادل 126 میلیون دلار کاهش یافته است. در این شرایط طبیعتاً تدبیر مکانیزم های تسهیل مبادلات تجاری، یکی از محورهای کلیدی مذاکرات دوجانبه با هدف بازگشت به شرایط پیشین مبادلات تجاری خواهد بود. با این وجود بر اساس گزارش کمیته آمار دولتی ازبکستان، ایران در ژانویه 2021 جزو 10 شریک برتر تجاری ازبکستان بوده است.

در همین حال در بهمن ماه سال 99 نیز اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری کشورمان مصوبه صدور مجوز برای امضای موقت موافقتنامه ترجیحی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ازبکستان را ابلاغ کرد.

در صورت اجرایی شدن این موافقتنامه می توان شاهد تسریع بیش از پیش مبادلات تجاری دو کشور بود. از طرف دیگر، عضویت ناظر ازبکستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا در آوریل 2020 با 86 رای موافق در مجلس این کشور تصویب شده و در نشست ماه دسامبر همان سال در شورای عالی اتحادیه اقتصادی اوراسیا با عضویت ناظر این کشور موافقت شد.

با توجه به موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و موافقت هیات دولت با آنالیز عضویت ناظر ایران در این اتحادیه، چشم اندازهای روشن تری در این زمینه وجود دارد.

بسترهای همکاری مشترک در افغانستان

افغانستان وجه مشترک ایران و ازبکستان در حوزه همسایگان است. دولت ازبکستان بیش از یک سال است که فرایند فشرده ای از میانجی گری در مذاکرات صلح بین الافغانی را شروع نموده است.

در این فرایند ضمن میزبانی تاشکند از مذاکرات مختلف با هیات های سیاسی طالبان و نیز نمایندگان دولت افغانستان، مشورت های سیاسی نزدیکی نیز با طرفین دیگر از جمله ایالات متحده آمریکا، روسیه، ایران، پاکستان، هند، تاجیکستان و ترکمنستان نیز اجرا شده است.

میزبانی ایران از نشست صلح افغانستان در سال 98 و سفر سید کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی کشورمان به ازبکستان از جمله محورهای این همکاری ها محسوب می گردد که با حضور وزیر امور خارجه کشورمان در کنفرانس قلب آسیا- فرایند استانبول به میزبانی دوشنبه، پایتخت تاجیکستان تداوم یافته است.

با این حال محورهای مشترک دیگری در حوزه افغانستان پیش روی ایران و ازبکستان قرار گرفته است. با خروج غیرمسئولانه نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا از افغانستان، تحلیل گران حدس هایی را مبنی بر شدت دریافت درگیری ها و افزایش ناامنی در افغانستان، این بار با موضوع بعضی مناطق شاقتصادی مطرح نموده اند.

طبیعتاً در چنین شرایطی جبر ژئوپلیتیک همکاری ایران و ازبکستان با دولت افغانستان را در یک چارچوب مشترک برای تامین امنیت این مناطق ایجاب می نماید. در عین حال، توسعه مناطق شاقتصادی افغانستان با موضوع امنیت سازی در جهتهای ترانزیت و تجارت یکی از برنامه های مشترکی است که ایران، ازبکستان و ترکمنستان به صورت انفرادی تا به امروز پیش برده اند. طبیعتاً این اقدامات قابلیت تجمیع و هماهنگی بیشتر در پروژه های مشترک عظیم تر را داراست.