گام به گام با نخستین ژن درمانی - مجله هاستفا

مترجم: زهرا راهنمایی منش

منبع:راسخون

نخستین ژن رمانی واقعی ب رانسان، در سپتامبر 1990 در ایالات متحد تحقق یافت. نتیجة این درمان در 1991 روشن شد.

بیمار دختر بچة امریکایی 4 ساله ای است که بی بیماری Scid (نارسایی شدید و مختلط ایمنی) مبتلاست. این بیماری نارسایی شدید دستگاه ایمنی است و دلیل آن فقدان یک ژن از 100000 ژنی است که در میراث ژنتیکی (مجموعة کروموزومی) انسان موجودند. این همان ژنی است که دستور ولید پروتئینی به نام آدنوزین د آمیناز را می دهد و در دستگاه دفاعی بدن نقش اساسی دارد. این ژن فقط در لنف ـ یاختههای T وجود دارد. این لنف یاخته ها همراه با لنف ـ یاخته های B درشتخوارها (ماکروفاژها) یاخته های عمدة دستگاه ایمنی را تشکیل می دهند. در نبود این ژن، لنف ـ یاخته های T نمی توانند وظیفة خود را به جا آورند و چون تکوین و رشد لنف ـ یاخته های B و درشتخوارها بستگی مستقیم به ترشح موادی از لنف ـ یاخته های T دارند، بنابر این همة کارهای دستگاه مختل می شوند. بدن در برابر هر نوع عفونت باکتریایی و یا ویروسی آسیب پذیر و بی دفاع می گردد. اکنون برای نخستین بار، ژن درمانی بر این کودک 4 ساله انجام شده است. شیوه ای که دکتر فرنچ اندرسون و گروه همکاران او به کار گرفته اند بدین ترتیب است: شماری از لنف یاخته هایT که کار کرد خود را از دست داده اند از خون بیمار برداشته می گردد (فقدان آدنوزین د آمیناز، باری اضافه بر دوش ادنوزین تری فسفات می گذارد و این یک نیز کار کرد خود را از دست می دهد)، (1) سپس این لنف ـ یاخته ها را در آزمایشگاه در محیط فیزیولوژیک مناسب حاوی عوامل رشد مشخص و کافی، کشت می دهند(2). بعد لنف ـ یاخت های پرورشی را در تماس با رتروویروس دستکاری شده که دارای ژن آدنوزین د آمیناز است، قرار می دهند. در واقع برای وارد کردن این ژن به لنف ـ یاخته ها، آن ها را به ویروس حاوی ژن آلوده می نمایند. رتروویروس به درون هستة لنف ـ یاخته ها نفوذ می نماید (3) و ژن مورد نظر در جایی بر نوار بلند DNA مستقر می گردد (4). انتها لنف ـ یاخته هایT آلوده را به کودک تزریق می نمایند (از راه سیاه رگ دست چپ) (5). درخترکی که چنین درمان شد دو روز پس از این عمل به خانه اش بازگشت. ولی برای این که روشن گردد که این عمل چقدر مؤثر بوده و آیا ژن آدنوزین د آمیناز وظیفة عادی خود را به انجام خواهد رسانید یا خیر، یک فرصت یک ساله در نظر گرفته شده است.

حالا ببینیم چرا این ژن ممکن است نتواند به درستی کار کند؟ مشکل این جاست که این ژن فقط به چند درصد از یاخته ها منتقل می گردد و این برای درمان قطعی کودک کافی نیست. از سوی دیگر خطری هرچند ظریف را نباید از نظر دور داشت و آن خطر سوار شدن این ژن بر روی یک تومور زا است و این به این معنا است که در آینده بیمار مبتلا به نعی سرطان خواهد شد. و این هم از این رو است که مهندسی ژنتیک هنوز کاملا دقیق و حساب شده نیست. چنانچه این درمان مؤثر باشد، دخترک از این پس در مقابل عفونت ها مقاومت خواهد نمود. مع هذا این درمان همیشگی نیست یعنی کودک همچنان از فراوری لن ـ یاخته ها ناتوان خواهد بود و چون لنف ـ یاخته های تزریقی جاویدان نیستند، پس از هر 18 یا 24 ماه، یعنی بیشینة عمر یاخته ها، باید این عمل تکرار گردد و در سراسر عمر ادامه یابد. اگرچه این عود نوعتعی محدود به شمار میرود ولی در مقایسه با تزریق هفتگی آدنوزین د آمیناز برای درمان مبتلایان به Scid، باز هم مناسب تر است.

شاید توان این ژن را در یاخته های مغز استخوان که فراوری نمایندة لنف ـ یاخته های T هستند، تزریق کرد. مسلما این روش امتیاز و رجحان خاصی بر رش اندرسن خواهد داشت، زیرا پس از ورود یک یاختة اولیة درمان شده، همة یاخته های بعدی این ژن را به ارث خواهند بردو البته این شیوه به این زودی عملی نخواهد شد.

چنانچه این درمان آزمایشی موفقیت آمیز باشد، نخست برای درمان بچه ها مبتلا به Scid به کار گرفته خواهد شد. طبق آمار در حدود بیست کودک مبتلا به این بیماری در سراسر دنیا زندگی می نمایند. در آینده شاید ای دورتر شاید بتوان از این روش یعنی ژن درمانی برای درمان بیماری های دیگری مانند دیابت (بیماری قند) هموفیلی، بیماری پارکینسون، کوتولگی و ناهنجاری های هموگلوبین و غیره کمک گرفت.