جامعه دانشگاهی آمادگی پذیرش آموزش مجازی را دارد؟ - مجله هاستفا

به گزارش خبرنگاران به نقل از خبرنگاران، آموزش الکترونیکی در طول سال های اخیر به عنوان یکی از کاربرد های مهم فناوری اطلاعات و ارتباطات در دنیا مطرح بوده و شیرازه آن بر آموزش به صورت الکترونیکی و با استفاده از بستر های الکترونیکی و کامپیوتری پایدار است. در آموزش الکترونیکی استاد و دانشجو به صورت فیزیکی در یک کلاس درس حضور ندارند و محتوای آموزشی با استفاده از روش های الکترونیکی مانند (فایل صوتی، ویدئو، ارتباط اینترنتی و تلفنی و …) به حضور دانشجو می رسد.

در بیانیه دنیای آموزش عالی در اجلاس دنیای یونسکو، پاریس سال 1998 منعکس شده است، در این اعلامیه آمده است : مؤسسات آموزش عالی باید نخستین نهادهایی باشند که از مزیت ها و امکانات بالقوه فناوری اطلاعات و ارتباطات بهره مند می شوند، در این راستا باید به ایجاد محیط های نوین آموزشی برای هماهنگی با عصر اطلاعات و تبیین نظام های مجازی بپردازند.

این درحالی است که غالباً تصمیم های استراتژیک و روش شناسی جدیدی برای تغییری که ضامن موفقیت باشد به خوبی شکل نگرفته است و به نظر می رسد که مجازی شدن موضوعی مدرن و خیالی تلقی شده است. بنابراین بسیاری از دانشگاه ها فاقد برنامه ریزی استراتژیک واضحی در ایجاد زیرساخت های ضروری هستند.

روشن است که در چنین شرایطی، فرایند آماده سازی فراگیران (بچه ها، نوجوانان و جوانان) دشوارتر و پیچیده تر می گردد، چراکه ماهیت یادگیرنده، تجارب آموزشی، یادگیری، تدریس و ارزیابی بازده و تمام عوامل و مؤلفه های آموزش الکترونیکی تغییر نموده است.

زهرا منوچهر آبادی، مدرس دانشگاه و مدیر اطلاع رسانی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه در گفت وگوی تفصیلی با خبرنگار حوزه دانشگاهی گروه علمی پزشکی خبرنگاران، درباره آموزش های الکترونیکی گفت: تمامی مقاطع تحصیلی با شیوع ویروس کرونا تعطیل شدند و به صورت مجازی در حال برگزاری هستند تا وقفه ای بین دروس دانشجویان اتفاق نیفتد. آموزش الکترونیکی LMS ترجمه واژه (E-learning) است و با انواع نام های آموزش الکترونیکی (E-education) یا دانشگاه مجازی (Virtual University) یا آموزش مجازی (Virtual Learning) نیز شناخته می گردد.

فرایند تحول امکانات آموزش سنتی در سال های اخیر چگونه بوده است؟

منوچهر آبادی: تمامی امکانات آموزش سنتی دستاورد هایی از توسعه فنّاوری، دانش و مهارت های فردی هستند. دنیا در اواخر دهه 90 جذب تحولی بزرگ در نظام آموزشی به نام یادگیری الکترونیکی شد. این تحول به دلیل برخورداری از امکانات وسیع فنّاوری روز و فارغ بودن از محدودیت های زمان و مکان راهکار خوبی برای بسیاری از مسائل آموزش سنتی است.

نابالغ بودن آموزش الکترونیکی در ایران

با این وجود، واقعیتی که امروز به آن می توان اشاره نمود نابالغ بودن آموزش مجازی است. درحالی که آموزش های اینترنتی در دنیا فنّاوری اطلاعات به سرعت رو به رشد است، پایین آمدن نقش برخورد های رودررو، نبود حس گروهی لازم و تعهدات فردی و ضعف در جمع بندی مطالب آموزشی باعث کاهش اثربخشی این آموزش ها می گردد.

کلاس های آنلاین چه مزایا و معایبی برای دانشجویان و اساتید ایجاد نموده است؟

منوچهر آبادی: ارائه آسان مواد آموزشی به شکل برخط، کاربرد آسان از سوی دانشجویان و استادان، دسترسی گسترده دانشجویان به مواد و منابع یادگیری کمپ، ارائه پشتیبانی منعطف برای معلمانی که احتیاج نیست در زمان و مکان ثابتی دانشجویان را حمایت یا با آنها ارتباط برقرار نمایند و توان بالقوه برای شیوه های جدید در یادگیری و تدریس مثل یادگیری فعال از مزایای آموزش آنلاین است.

کاهش هدر دادن وقت از مزایای کلاس های مجازی است

از دیگر مزایای کلاس های آنلاین و مجازی می توان به کاهش هزینه و اتلاف وقت آموزشی، تغییر جهت آموزش از یاد دادن به یاد دریافت، ایجاد تعادل بین متقاضیان دانشگاه و ظرفیت دانشگاه ها، از بین رفتن حصار ها و در نتیجه نظارت بیشتر معلم بر پیشرفت ها، تأکید بر کیفیت آموزش و برنامه ریزی اصولی، بالا بردن سطح علمی جامعه، افزایش فرصت پرداختن به تحقیق برای استادان، بالا بردن سطح علمی جامعه و وارد نشدن صدمه به کیفیت محیط زیست اشاره نمود.

از معایب کلاس های مجازی می توان دوری از ارتباطات جمعی را نام برد که این موضوع با گسترش کاربرد ویدئوکنفرانس ها و آموزش های جمعی و روش های آموزشی گروهی مبتنی بر وب تا حد زیادی رفع شده است. یکی از معایبی که برای آموزش های از راه دور از جمله آموزش الکترونیکی بر شمرده می گردد، عدم ارتباط چهره به چهره است که البته با پیشرفت تکنولوژی، این عیب تا حدی زیادی رفع شده و عدم ارتباط چهره به چهره یکی از ویژگی های آموزش الکترونیکی امروزی است.

وابستگی بیش از حد به تکنولوژی از معایب سیستم های آموزشی است

وابستگی بیش از حد به تکنولوژی یکی دیگر از معایب سیستم آموزشی آنلاین است و باید توجه داشت که هر روش آموزشی متکی بر عناصر خاص خود است و با توجه به نوع و سطح تکنولوژی های امروزی، این وابستگی در ذات آموزش مجازی وجود دارد و روز به روز نیز تشدید می گردد. این وابستگی همانند وابستگی آموزش های سنتی به انسان است.

آیا تمامی محصلان امکان دسترسی به آموزش های مجازی را دارند؟

منوچهر آبادی: در حالی که به نظر می آید آموزش اینترنتی مانند بقیه ابزار های یادگیری برای هر کسی در دسترس باشد، در واقع، این چنین نیست. به عنوان مثال، همه افراد به اینترنت دائمی و رایانه دسترسی ندارند، بعضی ممکن است تمام تکنولوژی های لازم را داشته باشند، اما رغبتی به استفاده از آن نشان ندهند. برای مثال، دانشجویان مسن تر ممکن است به سختی بتوانند تمام تکنولوژی های جدید را مدیریت و استفاده نمایند. با این وجود، ارائه آموزش های مناسب می تواند این مشکل را حل نماید.

برای بعضی، سازماندهی خود و انگیزه داشتن در این روش سخت است. توانایی تنظیم سرعت یادگیری و یادگیری خودسازمانده برای بعضی مانند فاجعه است، در حالی که بعضی از افراد در خودسازماندهی خوب هستند، بعضی از آن ها نمی توانند بدون داشتن یک مهلت تعیین از طرف معلم تکالیف خود را انجام دهند. بعضی نیز می توانند این کار را انجام دهند، اما در عین حال داشتن مهلت تعیین باعث می گردد کار را بهتر انجام دهند، زیرا انگیزه آن ها را بیشتر می نماید. البته آزمون آنلاین نیز راهکار خوبی برای این افراد است. آزمون آنلاین می تواند با فیلتر های دقیق، زمان پاسخ دهی همراه باشد و این مشکل را رفع کند. به هر حال ارزیابی دوره آموزش آنلاین و آزمون آنلاین نیز یکی از مراحل کار با این نوع سیستم های آموزش از راه دور است.

برای بعضی از دانشجویان دانشگاه علاوه بر یادگیری مکانی مهم است که برای برقراری روابط اجتماعی، یافتن دوستان جدید که از این قبیل روابط چیز های بیشتری نسبت به آنچه از استادان می آموزند، یاد می گیرند. با آموزش الکترونیکی، این جنبه به سختی قابل دستیابی است و بازخورد، یکی از بزرگترین عامل های پیشرفت دانشجویان است. دانشجویان تنها زمانی که نقص و ضعف خود را می دانند، می توانند خود را بهبود دهند.

ممکن است اساتید در آموزش مجازی برای ارائه بازخورد، وقت کافی نداشته باشند، تا همه جزئیات را شرح دهند. این امر می تواند در بعضی از دانشجویانی که عقب مانده اند، منجر به شکاف در فرآیند یادگیری گردد و آنها نتوانند دوره آموزش را با موفقیت کافی تکمیل نمایند.

چگونه می توان شرایط کلاس های مجازی در کشور را بهبود بخشید؟

منوچهرآبادی: تغییر تأکید از یاددهی به یادگیری، ایجاد محیط های یادگیری و راه، نمای یادگیری، توجه به ارتباطات بین فرهنگی و بین المللی، نقش واسطه گی، تسهیل گری و تعدیل گری استاد، تعاملات مبتنی بر چندرسانه ای ها، تشکیل گروه های بحث برای تعامل، باز و انعطاف پذیرسازی ساختار کلاس درس، توجه به محتوای دیجیتال در ارائه دوره های الکترونیکی، به اشتراک گذاری تجارب با جامعه یادگیرنده، بهبود سطح سواد اطلاعاتی و دیجیتالی دانشجویان و استادان، درک فلسفه و ماهیت آموزش الکترونیکی در کشور، داشتن مهارت بازخورددهندگی سریع به دانشجو از مهم ترین نکاتی است که برای بهبود شرایط آموزش های الکترونیکی در کشور ضرورت دارد.

مهارت برانگیختن دانشجو جهت جست وجو و کاوش، داشتن مهارت مدیریت گروه های مجازی دانشجویان، داشتن مهارت جست وجو در شبکه، فعال بودن دانشجو و ساخت دانش از سوی او (درگیری و مشارکت فعال دانشجو)، ارزشیابی مربوط به آنالیز رعایت حداقل استاندارد ها در تدوین، طراحی و ارائه درس، ارزشیابی به منظور تضمین استاندارد های کیفیت و اصالت و اعتبار اطلاعات، ارزشیابی کمّیت و کیفیت ارائه بازخورد به موقع و سازنده به دانشجویان، آشنایی با اصول اخلاقی و آداب و رسوم شبکه ای و رعایت آن، توانایی مطلع سازی دانشجویان از اصول اخلاقی و آداب ورسوم شبکه ای، هدایت دانشجو در جست وجو، انتخاب و سازماندهی اطلاعات و مطلعی و تعهد نسبت به ارزش های شخصی و حرفه ای خود و دیگران از دیگر مواردی است که برای بهبود آموزش های آنلاین ضرورت دارد.

کلاس های آموزش مجازی در آینده چه فرایندی را طی خواهند کرد؟

منوچهرآبادی: نظام و ساختار آموزش مجازی در کشور ما هنوز پیشرفت کافی نداشته و ساختارها، مقدمات، ضرورت ها و بستر های لازم برای آن فراهم نشده است. سخت افزار و اینترنت تنها یک بعد آن است و بعد دوم آن پذیرش و آماده سازی افراد در چنین آموزشی است تا بتوانند این نوع آموزش را برای تدریس قبول نمایند. فرزندان ما یاد گرفته اند که معلم به عنوان متکلم وحده در کلاس ها برای تدریس حاضر می گردد. به همین علت این دسته از افراد بعد از وارد شدن به دانشگاه ها هم تنها معلم را به عنوان تدریس نماینده در نظر می گیرند. البته بخش تازه ای از تدریس ها در این چند سال اخیر بر مبنای خودیادگیری و خودمحوری دانشجویان گذاشته شده است که بیشتر در دانشگاه های پیغام نور در حال اجراست، اما دانشجویان همچنان به دلیل نوع فرهنگ آموزشی حاکم بر سیستم آموزش و پرورش ایران منتظر تدریس چهره به چهره یا حضور در مکان آموزشی هستند.

افراد باید از همین ابتدا با آموزش های مجازی آشنا شوند

ضرورت دارد تا از همین ابتدا افراد را با آموزش های مجازی آشنا کنیم تا در آینده بتوانند در چنین جایگاهی به راحتی قرار گیرند و از آن استفاده نمایند. تا چند سال آینده کسانی که در این سیستم، آموزش می بینند قطعاً دچار آسیب خواهند شد و سطح مطلوب یادگیری آن ها مورد انتظار مطلوب نخواهد بود، ولی پیش بینی ما این است که اگر از همین ابتدا مسائل را رفع کنیم و بسترسازی مناسبی برای سخت افزار و نرم افزاری انجام دهیم قطعاً نظام آموزشی مطلوبی در آینده خواهیم داشت.

یکی دیگر از مسائل خانواده های ایرانی این است که از نظر قدرت مالی هنوز به میزانی نرسیده اند که برای تک تک فرزندان محصل سیستم جداگانه ای فراهم نمایند و به همین علت اول باید این معضلات رفع شوند و سپس آموزش های مجازی جایگزین آموزش های حضوری شوند.