اگر 16 سال قبل صدای طاق کسری را شنیده بودند...

به گزارش مجله هاستفا، شاید اگر 16 سال و هشت ماه قبل که کارشناسان میراث فرهنگی سازمان وقت میراث برای بررسی ترک های ایجادشده در طاق کسری اعلام آمادگی کرده بودند، امکان حضور آن ها در کنار ایوان مدائن فراهم شده بود، امروز آه و ناله برای تخریب کامل هر لحظه ای این بنا بلند نمی شد.

به گزارش خبرنگاران، در حالی برای دومین بار بخش هایی از طاق کسری فرو ریخت که نه تنها مسوولان میراث فرهنگی کشور عراق در طول کمتر از 10 سال گذشته دو بار از متولیان میراث فرهنگی ایران خواسته بودند تا برای بازسازی این بنای تاریخی به آن ها کمک کنند، بلکه 16 سال قبل نیز با مشاهده نخستین ترک ها روی این بنای تاریخی کارشناسان ایرانی آمادگی خود برای بازسازی این بنا را اعلام کرده بودند.

آخرین ضربه به این بنای بزرگِ ساسانی که حتی بزرگ ترین طاق ضربی شناخته شده جهان نیز نامیده می گردد، در طول یک هفته گذشته به آن وارد شد. خبر و تصاویر این اتفاق یکشنبه، 14 دی ماه از طریق برخی افراد فعال در شبکه های اجتماعیِ عراق در بغداد منتشر شد و درباره اش نوشتند همزمان با آغاز سال 2021 بخشی از سقف این بنای تاریخی فرو ریخت.

البته با انتشار این خبر، برخی افراد در فضای مجازی این اتفاق را به اندازه ای ندانستند که تا این حد بزرگ جلوه داده گردد، اما تکرار آن یعنی ریزش بخش هایی از طاق که قطعا به دلایل مختلفی از جمله بی توجهی به این بنا و نداشتن برنامه بازسازیی مناسب از سوی متولیانِ عراقی و حتی عملکرد کُندِ متولیان میراثی کشور برای جواب به مسوولان عراقی است، قابل توجه است.

به نظر می رسد تا زمانی که آن درخواستِ کمک بی پاسخ بماند، هر از چندگاهی باید منتظر تخریبِ بخش بیشتری از این بنای تاریخی که بخشی از تاریخِ کشورمان را در خود دارد، باشیم.

داستانِ بی توجهی ها به طاقی که یک تاریخ است

روایت طاق کسری و درخواست هایی که متولیان میراث فرهنگی عراق برای نجاتِ این بنای ارزشمند و جهانی دارد، آن قدر عمیق است که سابقه آن به بیش از 10 سال قبل برمی گردد، زمانی که محمدحسن محب علی، مدیر وقت دفتر ابنیه و بافت های تاریخی کشور، در 13 آذر 1383 به برخی گزارش های تخریبی از اماکن مذهبی عراق اشاره و به خبرنگاران گفت که برای تشکیل دفتر مستقل کنندگی میراث فرهنگی ایران در آن کشور تلاش می کند.

او با اشاره به گزارش هایی که از ایجاد ترک در طاق کسری در اردیبهشت همان سال منتشر شده بود، از اعلامِ آمادگی کارشناسان سازمان وقت میراث در همان زمان نیز خبر داده بود که تمایل داشتند با بازدید از این بنا شرایط آن را به طور دقیق کارشناسی کنند، اما ایجاد شرایط جدید و پیچیده آن زمان در عراق باعث رها کردن پیگیری ها برای حضور کارشناسانِ ایرانی در ایوان مدائن شد.

آن درخواست بی پاسخ ماند و طاق کسری همچنان در همان شرایط باقی ماند تا 9 اسفند 1390 که خبرگزاری فرانسه گفت دولت عراق قصد دارد شهر ساسانی مدائن را به مقصد جدید گردشگری این کشور تبدیل کند.

نکته جالب توجه در همان زمان درباره این شاهکار معماری جهانی ایرانِ باستان، اعلام انجامِ بازسازی اساسی این اثر ارزشمند با همکاری سازمان یونسکو و در آینده ای نزدیک بود؛ البته به نظر می رسد برای یونسکو هم هنوز آن آینده نزدیک فرانرسیده است.

بین همه این اتفاقات و با توجه به دل نگرانی هایی که باستان شناسان در آن زمان نسبت به شرایط این بنای تاریخی داشتند، رئیس انجمن علمی باستان شناسی ایران در پنجم آبان 1392 و در افتتاحیه همایش بین المللی باستان شناسان جوان به محمدعلی نجفی - رئیس وقت سازمان وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری - پیشنهاد دادکه مدیران میراث فرهنگی کشور به آثار فرهنگی و تمدنی باشکوه ایران در کشورهای پیرامونی - که زمانی بخش از قلمرو ایرانِ سرفراز بوده اند - توجهی ویژه داشته باشند و با رایزنی با مقامات میراث فرهنگی این کشورها، امکان حضور باستان شناسان ایرانی را برای پژوهش ها و کاوش های باستان شناسی فراهم کنند. او این درخواست را به آثار تاریخی کشورهای همسایه و به خصوص عراق و طاق کسری تعمیم داد.

با این وجود باز هم در این میان طاق کسری ماند و حوضش، تا هفت سال بعد یعنی 22 بهمن 1397 که با سفر یک روزه عبدالامیر الحمدانی - وزیر فرهنگ و گردشگری عراق - به ایران و در دیدار با علی اصغر مونسان - معاون وقت رئیس جمهور و رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و وزیر کنونی وزارتخانه میراث فرهنگی -، در کنار پیشنهادهایی که برای توسعه همکاری های دو کشور در بخش گردشگری و میراث فرهنگی داشت، به صورت جداگانه برای نجات ایوان مدائن از ایران کمک خواست.

او نگهداری آثار باستانی را مهم ترین چالش این کشور دانست و از ایران درخواست کرد که در این زمینه با توجه به مفاد آخرین تفاهم نامه دو کشور به عراق کمک کند و در ادامه گفت: طاق کسری (ایوان مدائن) از جمله آثار باستانی عراق است که به خاطر اقدامات بازسازیی گذشته و از طرفی به دلیل کهنسال بودنش به نگهداری و ترمیم نیاز دارد.

در همان دیدار، مونسان برای همکاری در این زمینه و همچنین بازسازی کاخ کسری اعلام آمادگی کرد و گفت: می دانیم پفراینده های مشترک در یونسکو خارج از نوبت پیگیری می شوند. با توجه به اشتراکات دو کشور، آمادگی داریم ثبت های مشترکی با عراق داشته باشیم.

این حرف ها بماند تا 24 روز بعد، یعنی 16 اسفند 1397 که شبکه سومریه گفت شب گذشته (16 اسفند) بخش هایی از ایوان کسری فروریخت و از سوی دیگر هر لحظه امکان دارد فرود بریزد. حتی کاظم الشمری - کننده ائتلاف ملی عراق - از مقامات ارشد این کشور خواست هرچه سریع تر فکری به حال نجات اثر باستانی ایوان مدائن بکنند و گفت وگرنه باید منتظر ریزش بخش های دیگری از این اثر تاریخی و باستانی باشیم

او با انتشار تصاویری که نشان می داد بخش هایی از این اثر باستانی و جهانی اخیرا فرو ریخته، از رئیس جمهور، نخست وزیر و وزیر فرهنگ و سازمان یونسکو خواست برای نجات و ترمیم آن سریعاً اقدام کنند.

دو روز بعد یعنی 18 اسفند انجمن علمی باستان شناسی ایران در نامه ای سرگشاده درخواستِ پنج سال قبل (پنجم آبان 1392) خود را برای بازسازی ایوان مدائن این بار خطاب به مونسان - رییس سازمان وقت میراث فرهنگی - تکرار کرد تا امکان حضور باستان شناسان ایرانی برای پژوهش ها و کاوش های باستان شناسی در طاق کسری را فراهم کند.

20 اسفند 1397 هم سپنتا نیکنام - عضو شورای شهر یزد - از حسن روحانی - رئیس جمهور - خواست در سفر به عراق به شرایط طاق کسری رسیدگی گردد.

او در حساب شخصی توئیتر خود نوشت: آقای روحانی برای اولین بار در دوران ریاست جمهوری اش راهی عراق است. همزمان خبر رسیده که ایوان مدائن (طاق کسری) یادگار سرزمین پارس در عراق، در حال فروریختن است. کاش ایشان از همتایان عراقی خود فرایند بازسازی آن را پیگیر شوند تا بدانند ایوان مدائن برای ما هویتی عبرت آموز و مهم است.

و این اتفاق در 23 اسفند رخ داد و روحانی در سفر خود به عراق از این محوطه دیدن کرد و عبدالامیر الحمدانی - وزیر فرهنگ و گردشگری عراق - نیز در زمان دیدنِ این اثر همراه رییس جمهور ایران، از دانشگاه بغداد خواست تا به دنبال علل خرابی بخشی از طاق کسری باشند و درباره بازسازی آن تحقیق کنند.

تا این نقطه از تاریخ، این درخواست ها و حرف ها اگر هم فرایند و عملکردی را به دنبال داشت، اما بدون اعلامِ رسانه ای در میان خود مسوولان باقی ماند.

یکم تیر سال گذشته ولی تیموری - معاون گردشگری میراث فرهنگی - که به عنوان کننده سازمان وقتِ میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران در نشست با هیات عراق و معاون گردشگری این کشور حضور داشت، بعد از برگزاری این نشست، درباره پیگیری پیشنهاد قبلی عراق درباره بازسازی ایوان مدائن (طاق کسری) و قبرستان وادی السلام اظهار کرد: ایران برای بازسازی این آثار باستانی قبلا هم اعلام آمادگی کرده بود، اما شرط آن ، تامین هزینه های متخصصان ایرانی از سوی عراق است که اگر این شرایط از سوی آن ها فراهم گردد، ایران در این باره اقدام خواهد کرد.

حرفی که به نظر می رسد یک فصل الخطاب برای همه درخواست ها و پیگیری ها و هشدارها تا آن زمان نسبت به آخرین شرایط طاق کسری بود.

تا بعد از حدود 23 ماه، این بار گویا خود طاق کسری سعی کرد با رها کردن بخشی از بار سنگینی که به دوش داشت، هشدارها را به سمت شرایط نامطلوبش سوق دهد.

مدائن را شهری می دانند که آثار تاریخی ارزشمندی از امپراتوری ساسانیان را در خود جای داده که از آن جمله می توان به کاخ ساسانی ایوان مدائن یا طاق کسری اشاره کرد. ایوان مدائن در 30 کیلومتری جنوب شهر بغداد، پایتخت عراق و ساحل رود دجله واقع شده و مهم ترین اثر تاریخی برجای مانده از ساسانیان محسوب می گردد. طاق اصلی این کاخ که بلندترین طاق خشتی ساخته شده به دست انسان است، 35 متر ارتفاع، 25 متر پهنا و 50 متر طول دارد. این کاخ به دستور شاپور اول که در فاصله سال های 241 تا 272 پس از میلاد بر سرزمین های امپراتوری ساسانیان حکومت می کرد، با نمایی از آجرهای زردرنگ و به شیوه معماری پارتی ساخته شده است و یکی از شاهکارهای معماری جهانی باستان محسوب می گردد و حتی آن را بزرگ ترین طاقِ ضربی شناخته شده جهان می دانند.

خبرنگار خبرنگاران تا لحظه ارسال این گزارش تلاش کرد در تماس با محمدحسن طالبیان - معاون میراث فرهنگی وزارتخانه میراث فرهنگی - نتیجه درخواست های مطرح شده از سوی مسوولان فرهنگی عراق و اقدامات وزارتخانه میراث فرهنگی برای نجات این اثر تاریخی و ارزشمند برای تمدن کشورمان را جویا گردد، اما پیروز به صحبت با او نشد.