مروری بر زندگینامه و اختراعات خوارزمی، دانشمند بزرگ ایرانی
به گزارش مجله هاستفا، خوارزمی ریاضیدان بنام قرون وسطی است که حاصل تحقیقات و تألیفات او هنوز مورد استفاده می باشد و کتاب جبر و مقابله او را بسیاری از مترجمان مشهور قرون وسطی ترجمه کرده اند. در این مطلب سعی داریم مهم ترین اختراعات خوارزمی را معرفی کنیم؛ با ما همراه باشید.
زندگینامه و مهم ترین اختراعات خوارزمی
محمد بن موسی خوارزمی (زاده حدود سال 780 میلادی و درگذشته 850 میلادی) ریاضیدان، ستاره شناس، فیلسوف، جغرافیدان و مورخ شهیر ایرانی در دوره عباسیان است. وی در حدود سال 780 میلادی (قبل از 185 قمری) در خوارزم زاده شد. ابن ندیم و قفطی اصالت او را از خوارزم می دانند. لقب وی معمولاً اشاره به شهر خوارزم دارد که همان خیوه کنونی واقع در جنوب دریاچه آرال مرکزی و بخشی از جمهوری ازبکستان کنونی است.
شهرت علمی وی مربوط به کار هایی است که در ریاضیات، به ویژه در رشته جبر، انجام داده به طوری که هیچ یک از ریاضیدانان سده های میانه مانند وی در فکر ریاضی تأثیر نداشته اند و وی را پدر جبر نامیده اند. جرج سارتن، مورخ مشهور علم، در طبقه بندی سده ای کتاب خود مقدمه ای بر تاریخ علم سده نهم میلادی را عصر خوارزمی می نامد.
مروری بر زندگینامه و اختراعات خوارزمیاگرچه خوارزمی صاحب آثار متعدد و فراوان در زمینه های گوناگون علمی است، ولی با این وجود از شرح زندگانی وی کمتر آگاهی های قابل اعتمادی یافت می شود و عمده مطالعات براساس زندگی علمی وی و بیشتر توجه به آثار او بدون در نظر دریافت شخص مؤلف معطوف بوده است.
تولد وی را از حدود 164 هجری قمری تا 184 هجری قمری - به اختلاف - ذکر کرده اند و مرگ وی به سال 232 هجری قمری قابل اعتمادتر است. همان طور که از نام وی بر می آید، باید در شهر خوارزم به جهان آمده باشد، اما به گفته طبری که در پسوند نام محمدبن موسی الخوارزمی عنوان قُطرُ بُلّی را نیز افزوده، بعید نیست در جایی میان دجله و فرات زاده شده باشد و به واسطه پدران و اجداد خویش به خوارزم منتسب است.
همچنین طبری به وی لقب المجوسی می دهد که نسبت او را به مغان زرتشتی می رساند و گمان می رود پدران او و حتی خودش، باید تا مدتی بر این دین و آیین بوده باشند. با این حال از اسلام آوردن خوارزمی هم یقین حاصل شده چرا که در مقدمه کتاب جبرش از خویش تصویر مردی معتقد و متعصب به دین اسلام را معرفی می کند. وی در رساله جبر و المقابله خود آورده است:
خدایی که محمد (ص) را روزگاری به پیامبری فرستاد که پیوند مردم با پیامبران گسسته شد و حق ناشناخته ماند…؛ پیامبری که با آمدنش کوردلان بینا شدند و گمراهان از هلاکت رهایی یافتند؛ خدا بر محمد و خاندانش درود فرستد
از این کلام بر می آید که وی هنگام تألیف این کتاب مسلمان بوده است. بنابه نظر طبری وی سخت پایبند به مذهب تسنن بوده و در ایام خلافت مأمون نیز عضو دارالحکمه بغداد بوده است. به نظر می رسد خوارزمی از خانواده های ماوراءالنهری و خراسانی بوده باشد که هنگام بنای شهر بغداد به دست منصور خلیفه عباسی در آنجا رحل اقامت افکنده و به نواحی قطربل و شاید به روستای دیرالمجوس (وطن علی بن عباس مجوسی، طبیب قرن چهارم هجری) منسوب شده است که علاوه بر نسب خوارزمی، قطربلی و مجوسی هم خوانده می شود.
مهم ترین اختراعات خوارزمیمهم ترین اختراعات خوارزمی چه بود؟
خورازمی در واقع در پنج دانش ادای سهم کرده است:
- ارقام موسوم به هندی را وارد جهان اسلام کرده است.
- جدول های نجومی را تکمیل کرده است.
- قدیم ترین جدول های مثلثات شناخته شده را تنظیم کرده است.
- اولین دائره المعارف جغرافیایی جهان را با همکاری 69 عالم دیگر (عالمان دربار مامون) نوشته است.
- در کتاب حساب جمع و معادله راه حل های تحلیلی و هندسی برای معادلات وضع کرده است.
اختراع خوارزمی - نظام اعشاری و عدد صفر
نظام اعشاری با کتاب De numero Indorum وارد جهانی غرب شد. این نظام که جانشین سیستم دست و پا گیر یونانی و رومی شد بوسیله هندیان به شکل اعداد اختراع شد. مرکز ثقل این نظام عددی، رقم صفر بود که ستون بنای هر ساختمان را تشکیل می دهد. فیلیپ حتی ورود آن را به زندگی روزانه انسان به منزله بزرگترین خدمتی می داند که دانش مسلمانان به جهانی غرب کرده است. عدد صفر از طریق اسپانیا در اروپا پراکنده شد. این رقم که بر یونانیان و رومیان ناشناخته بود و در عربی صفر (=هیچ) نامیده می شد از عدد هندی Sunya به معنای تهی- خالی ترجمه شده بود که به دو صورت وارد زبان لاتین شد. یکی به شکل لاتینی Cifrum Cifra که به معنای هیچ (nihilum) است و صورت دیگر به شکل Zephirum که در کتاب لئوناردو پتیسانو موسوم به Liber Abaci به صورت قدیم ایتالیایی آن Zevero نوشته شده و در یک دست نوشته سال 1419 میلادی به شکل Zero ثبت شده است.
اختراع خوارزمی - مجهول X
نکته جالب دیگر این که اصطلاح X به عنوان ناشناخته، در کتاب خوارزمی به کاربرده شده و خوارزمی کلمه شیء (=چیز) را برای مجهول به کار گرفته است. این کلمه به صورت Xei وارد زبان اسپانیایی شد و بعدها به اختصار فقط X نوشتند.
اختراعات خوارزمی چه بود؟اختراع خوارزمی - طول نصف النهار
یکی دیگر از کارهای مهم ریاضی خوارزمی، معین طول یک درجه از نصف النهار زمین است که این خود کروی بودن زمین را معین می کند. خورازمی با حدس هایی در دشت های شمالی رود فرات و پالمیر در سوریه توانست طول یک درجه نصف النهار زمین را در درجه 56 میل ثبت کند. عددی که فقط 870 متر با رقمی که امروز با استفاده از مدرن ترین ابزار و وسایل علوم جدید ثبت شده است تفاوت دارد.
اختراع خوارزمی در ستاره شناسی و مثلثات
در دانش نجوم خوارزمی صاحب نام و کتاب است. کتاب الزیج (=جدول های ستاره شناسی و مثلثات) از اوست که در سال 1126 میلای به زبان لاتین ترجمه شده است و از طریق اسپانیا به سراسر اروپا رفته است.
اختراع خوارزمی - تقویم
خوارزمی به عنوان یک ایرانی، مبنای گاهشماری را تقویم خسروانی یعنی تقویم دوران ساسانی گرفته و سال ایرانی یزدگردی (آخرین پادشاه ساسانی) را به 365 روز تقسیم کرده است و در عین حال به گاهشماری هندی و بطلیموسی تطبیق داده است.
سخن آخر
جورج سارتن در کتاب مدخل تاریخ علم خود، نیمه نخست قرن نهم میلادی و قرن سوم هجری قمری را عصر خوارزمی نامیده است، و اریستید مار نوشته است: امروزه یک موضوع تاریخی را نمی توان انکار کرد که محمدبن موسی خوارزمی معلم واقعی ملل اروپایی جدید در علم جبر بوده است.
همچنین لازم به ذکر است که جشنوراه خوارزمی نام یک جشنواره علمی در ایران است که به منظور ارج نهادن به مقام دانش پژوهان و فناوران نوآور به نام این دانشمند بزرگ ایرانی اسلامی ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی نام گذاری شده است.
شما از اختراعات خوارزمی و زندگینامه او چه می دانید؟ نظرات خود را در پایین همین صفحه با ما در میان بگذارید. همچنین در صورت دلخواه، شما می توانید اختراعات جابربن حیابن، یکی دیگر از دانشمندان بزرگ ایرانی را نیز در انگیزه بخوانید.
منبع: مجله انگیزهbestcanadatours.com: مجری سفرهای گردشگری و تجاری و آموزشی | مجری مستقیم و کارگزار سفرهای بین المللی خارجی