جایگاه جوامع محلی در گردشگری روستایی

به گزارش مجله هاستفا، امروزه یکی از راهکارهایی که برای ایجاد معیشت پایدار مطرح است،بحث استفاده از توانمندیهای محیطی جوامع روستایی برای بومگردی و اکوتوریسم است...

امروزه یکی از راهکارهایی که برای ایجاد معیشت پایدار مطرح است،بحث استفاده از توانمندیهای محیطی جوامع روستایی برای بومگردی و اکوتوریسم است.

به گواه آمار UNWTO (سازمان جهانی گردشگری)، کشورهای پیشرفته فرانسه، اسپانیا، ایالات متحده آمریکا، چین و ایتالیا، رتبه نخست در جذب گردشگر و به تبع آن بیشترین درآمد را در میان سایر کشورها از صنعت گردشگری به خود اختصاص داده اند. گردشگری در این جوامع در انواع گوناگون رواج دارد لذا شناسایی ظرفیت های منطقه ها جاذب گردشگر، در اولویت فرآیند رونق صنعت سبز گردشگری است.

در کشور ما هم از سال ها پیش این فرایند آغاز و به اهمیت نقش گردشگری در رونق اقتصادی هم در سطح برنامه های توسعه ملی و هم در چشم اندازهای استانی توجه بسیار شده است. شواهد میدانی، بیش از پیش، گویای موفقیت این نوع نگاه در توزیع ثروت و ایجاد سطح زندگی بهتر برای جوامع محلی ساکن در منطقه ها روستایی و یا کمتر پیشرفته در اثر اجرای برنامه های اقتصاد گردشگری است.

امروزه یکی از راهکارهایی که برای ایجاد معیشت پایدار مطرح است، بحث استفاده از توانمندی های محیطی جوامع روستایی برای بوم گردی و اکوتوریسم است. در کشورهایی نظیر ایران که هنوز جمعیت زیادی در منطقه ها روستایی آن سکونت دارند این نوع گردشگری به نام یکی از شاخص های مهم توسعه پایدار تلقی می شود و موجب راهنمایی سرمایه و توزیع ثروت از مراکز پرجمعیت و صنعتی به منطقه ها روستایی است.

یکی از موضوعات مهم توسعه، آمایش سرزمین است به گونه ای که انسان، طبیعت و دست ساخت های بشری، در تلفیق با یکدیگر موجب بهره وری مناسب توأمان منابع و حفاظت از آن ها برای نسل های آینده است. گردشگری روستایی کمترین اثر منفی بر محیط زیست و اجتماع محلی دارد و از طریق افزایش آگاهی های عمومی و هم سودآوری و فرصت های درآمدی برای جوامع محلی، متضمن حفاظت و بازتولید منابع طبیعی و سرمایه های فرهنگی بومی و رواج بخشیدن به آن هاست. امروزه اغلب سازمان های بین المللی و ملی برنامه ریز و منادیِ فرهنگِ حفاظت از محیط زیست، بوم گردی را وسیله ای برای حفاظت از محیط زیست و توسعه منطقه ها دورافتاده قلمداد می کنند. از این رو در انواع گردشگری طبیعی و بوم گردی، طبیعت و آداب و رسوم مردم محلی، از ارکان اصلی به تعداد می آیند و احترام به آن ها توصیه شده است.

اقامتگاه های بوم گردی ضمن ارائه خدمات باکیفیت تعیین و قابل قبول به گردشگران در محیط های طبیعی و روستایی باید کمترین آسیب را به محیط زیست اطراف اعم از طبیعی و فرهنگی وارد سازند. استفاده از روش های پایدار برای به دست آوردن آب مصرفی و کاهش مصرف آن (استفاده از شیرآلات مناسب)، به کار بردن سیستمی کارآمد برای دفع پسماندها و پسآب ها، رعایت اصول بهداشتی و پاکیزگی کلیه فضاها ازجمله پیش بینی حداقل دو چشمه سرویس بهداشتی و دو سرویس استحمام ویژه خانم ها و آقایان آن (وجود حداقل یک سرویس بهداشتی فرنگی) ازجمله اقداماتی است که باید در یک اقامتگاه بوم گردی در نظر گرفته شود.

سیستم سرمایش و گرمایش اقامتگاه ها باید ضمن تأمین رفاه گردشگران کمینه تأثیر منفی را بر محیط زیست منطقه داشته باشد. به همین منظور باید کوشش کرد که ضمن رعایت اصول و فرم های معماری بومی، با بهره بردن از اصول معماری آنان و دانش فنی روز، شاهد کمترین نشت حرارتی در ساختمان اقامتگاه باشیم. همچنین نورپردازی هم باید از نوعی انتخاب شوند که ضمن تأمین روشنایی مورد نیاز گردشگران، بیشینه صرفه جویی در مصرف انرژی را داشته و کمینه آلودگی نوری را در منطقه ایجاد کنند.

اکوتوریسم و بوم گردی ها می تواند از طریق بالا بردن سطح درآمدهای اهالی و ساکنان محلی موجب خدمات بهداشتی و آموزشی شده و به اشتغال زایی در صنعت گردشگری بیفزاید که نتیجهٔ آن حفاظت از سرمایه های منطقه از طریق جامعه محلی است. گردشگری طبیعی (اکوتوریسم - بوم گردی) و توسعه می توانند در یک تعامل دوسویه با جوامع محلی به حصول پایداری منابع طبیعی و ایجاد معیشت پایدار بیانجامد. گرچه منافع اقتصادی حاصل از اکوتوریسم باید در سازوکاری تعیین میان مردم محلی، دولت ها و تشکل های حامی و حافظ منابع طبیعی تقسیم شود. در این فرآیند یکی از موضوعات بسیار مهم، لزوم تعیین جایگاه مناسب برای تشکل های محلی است تا فرایند پیشرفت و نیل به اهداف توسعه پایدار را تضمین نماید. از این رو لازم است اقامتگاه ها ضمن برگزاری برنامه های آموزشی درباره محیط های فرهنگی و طبیعی منطقه برای کارمندان و گردشگران، با انجمن های محلی همکاری و با شرکت در برنامه های تحقیقاتی به توسعه پایدار منطقه کمک کنند. پرواضح است که مشارکت جوامع محلی به همراه آموزش، نقش کلیدی در موفقیت و نتیجه گیری مطلوب خواهد داشت. چه بسا تجارب نشان داده که سرمایه گذاری ها و صرف وقت بسیار برای رونق گردشگری در منطقه ای بسیار مستعد، به دلیل عدم آگاهی و فقدان آموزش های لازم و هم نبود مشارکت مؤثر اهالی، با شکست روبرو شده و یا در بهترین حالت، بهره برداری از آن دچار مسائل و معضلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و یا تخریب محیط زیست شده است. درنتیجه منطقی است که اقامتگاه ها و تأسیسات گردشگری در این نواحی دارای ویژگی هایی باشند تا علاوه بر بی نیازی از سرمایه های کلان و اتلاف وقت جهت احداث، نیازمند اشغال بیش از حد فضا (عموماً سرزمین های بکر طبیعی و یا روستایی) نباشند. لذا بوم آورد بودن مصالح و سازگاری تأسیسات و اقامتگاه های بوم گردی با طبیعت، اقلیم و معماری پیرامون علاوه بر ایجاد تجربه های خاص برای گردشگران بسیار حائز اهمیت است.

کلیه اقامتگاه های بوم گردی ضمن رعایت اصول فنی و مهندسی که تضمین کننده ایمنی ساکنان ساختمان ها هستند، می بایست با استفاده از مصالح بومی و بهره بردن از حداکثر دانش بومی و با هماهنگی کامل با محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون خود احداث شوند و علاوه بر تأمین رفاه برای گردشگران کوشش شود که ایشان ضمن اقامت در اقامتگاه های بوم گردی فرصت آشنایی و درک فرهنگ منطقه را به دست آورند لذا علاوه بر ارائه بروشورها و اطلاعات مرتبط با طبیعت، فرهنگ بومی و صنایع دستی از طریق راهنمایان گردشگر مجاز، طراحی داخلی و خارجی کلیه اقامتگاه های بوم گردی می بایست با رویکرد بهره برداری بیشینه از مبلمان و تجهیزات سنتی و صنایع دستی بومی صورت گیرد.

همچنین استفاده از پوشاک بومی ضمن رعایت اصول بهداشتی برای کارمندان اقامتگاه های بوم گردی کمک شایانی به نمایش فرهنگ پوششی و ارائه خوراک های بومی و محلی با توجه به رعایت ذائقه گردشگران، معرف فرهنگ غذایی منطقه است. لزوم آشنایی کارمندان اقامتگاه های بوم گردی با کمک های اولیه و راهنمایی گردشگران در خصوص مخاطرات احتاقتصادی موجود در منطقه هم از نکات مهمی است که باید در نظر گرفته شود.

از آنجا که گردشگری روستایی و اکوتوریسم درگونه های متفاوت قابلیت اجرا دارد لذا شناسایی و ارزیابی توانمندی های محیطی همچون آثار تاریخی و طبیعی، صنایع دستی، صید و ماهیگیری، کشاورزی و دام پروری، غذاها و آداب و رسوم و موسیقی بومی، کوهنوردی و طبیعت گردی، موجب انتخاب درست و برنامه ریزی بهینه در زمینه رونق و موفقیت گردشگری خواهد بود و پرواضح است که هر یک از توانمندی های یادشده به شرط حضور و مشارکت جامعه محلی به منصه ظهور خواهد رسید و به پشتوانه خلاقیت و آموزش صحیح و هدفمند در قالب توسعه گردشگری پایدار تجلی خواهد یافت.

یکی از خواص مهم بوم گردی ها مزیت اقتصادی بودن آن هاست که در صورت عدم توجه لازم، توجیه اقتصادی اماکن یادشده برای حضور گردشگران از میان خواهد رفت. حضور و مداخله واسطه ها و دلالان املاک و امتیازات و مجوزها از مهم ترین دلایل غیراقتصادی شدن اقامتگاه های بوم گردی به ویژه در روستاها است. سیاست گذاری و اولویت بخشی به اهالی برای اعطای مجوزها و یا طرح هایی با مشارکت ایشان، پشتیبانی های دولتی از طریق معرفی و تبلیغات، ارائه تسهیلات فنی و اعتباری کم بهره، پذیرش املاک روستایی به نام وثیقه از طریق بانک های عامل ارائه کنندهٔ تسهیلات، توزیع مناسب و کثرت تأسیسات گردشگری و اقامتگاه های بوم گردی و همچنین حمایت های قانونی مسئولان محلی از ارائه دهندگان خدمات گردشگری و گردشگران از موارد مؤثر در ایجاد زمینه های لازم و حفظ مزیت های اقتصادی این نوع گردشگری است.

در نگاهی کلی توجه و برنامه ریزی برای ایجاد زیرساخت ها و تجمیع اعتبارات و هدفمندسازی هزینه های دولتی در روستاهای هدف گردشگری به منظور رونق گردشگری، ایجاد بهداشت و امنیت، اولویت دادن به احیای بناهای ارزشمند موجود در بافت های تاریخی روستایی برای ایجاد اقامتگاه های بوم گردی، ارائه آموزش و مشاوره به جوامع محلی برای مدیریت اقامتگاه ها و بازاریابی، مشارکت دادن نهادهای اجتماعی محلی و شوراهای روستاهای هدف گردشگری در برنامه ریزی و نظارت بر اقامتگاه های بوم گردی، ایجاد شبکه میان خدمات دهندگان محلی و دفاتر خدمات گردشگری در سطوح محلی ملی و بین المللی از لوازم موفقیت و دستیابی به اهداف و چشم اندازهای مورد نظر در ایجاد اقامتگاه های بوم گردی و اکوتوریسم خواهد بود.