آمار متقاضیان دریافت وام نشانگر خسارت های کرونا به کسب کارهای فرهنگی است، پرداخت 300 میلیارد تومان تسهیلات به صنعت نشر - مجله هاستفا

هرچند آمار دقیقی از میزان آسیب های کرونا بر کسب وکارهای فرهنگی و صنعت نشر کشور وجود ندارد ؛ اما استقبال برای دریافت تسهیلات کرونایی از سوی فعالان این صنعت که مرحله نخست آن پرداخت و مرحله دوم ادامه پیدا کرد، نشان داد آسیب ها بسیار جدی بوده است؛ درخواست 1000 میلیارد تومان وام 12 درصدی، در مرحله نخست تسهیلات کرونایی این موضوع را تایید می نماید. افسر موم وندی، کننده معاون توسعه و مدیریت منابع در امور اقتصاد فرهنگ و هنر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی معتقد است برای فهم میزان تاثیر گذاری تسهیلات کرونایی بر کسب وکار فعالان حوزه نشر باید منتظر دریافت آمار و تحلیل های دقیق تری از بازار و اقتصاد فرهنگ و هنر در سال جاری باشیم.

18اردیبهشت ماه سال گذشته به دنبال تلاش وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین اتحادیه ناشران و کتاب فروشان، بعد از دو ماه از شیوع ویروس کرونا؛ بانک مرکزی، ناشران و کتابفروشان را در ردیف مشاغل آسیب دیده از کرونا قرار داد و اظهار داشت فعالان این حوزه می توانند برای دریافت تسهیلات، در سامانه کارا ثبت نام کنند. جریان اعطاء تسهیلات چگونه شکل گرفت و ادامه پیدا کرد؟

در کشور ما نیز همانند بسیاری از کشورهای جهان برای مقابله با پیامدهای مالی کرونا جریان حمایت از کسب و کار ها در قالب سیاست های پولی و مالی شکل گرفت. در ایران اما بحران کرونا شرایط ویژه ای رقم زد؛ چراکه پیش از آن بخش های مالی و مالی زیر فشار ناشی از تحریم های ظالمانه هم قرار داشتند. با این حال برای حمایت از کسب وکار ها، بسته های حمایتی ترکیبی شامل امهال بازپرداخت اقساط، قبوض انرژی مصرفی و حق بیمه و اعطای تسهیلات با نرخی پایین تر از نرخ شبکه بانکی و.... تدوین و اجرا شد. از آن جمله اعطای تسهیلات حمایتی با کارمزد 12 درصد بود که در دو مرحله و با دو رویکرد شاغل محور و بنگاه محور به بنگاه های فرهنگی، هنری و رسانه ای هم اعطا شد. میزان استقبال برای دریافت این تسهیلات در مرحله اول با توجه به پیش بینی ها در بخش فرهنگ، هنر و رسانه مناسب بود.

البته اگر در همان مرحله اول این تسهیلات با رویکرد بنگاه محوری پرداخت می شد به دلایل مختلف نظیر غیررسمی بودن اشتغال و فعالیت مالی دراین بخش چون همه جهان، میزان بهره مندی مشمولان هم افزایش می یافت. گرچه هم در مرحله اول که تسهیلات شاغل محور پرداخت می شد و هم در مرحله دوم که تسهیلات بنگاه محور شد، فعالان و صاحبان کسب و کارهای آسیب دیده از مسائلی چون کوتاه­ مدت بودن زمان بازپرداخت، بالا بودن نرخ بهره و نیز سخت گیری بانک ها در اخذ تضامین و وثایق فراتراز آنچه که دولت اعلام کرده بود، گلایه بسیارداشتند و این عوامل موجب شد تا همه مشمولان از این تسهیلات بهره مند نشوند. البته سهمی که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای کسب و کار های فرهنگی پیش بینی می کرد در ثبت درخواست های مرحله اول محقق شد.

پیش بینی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی چقدر بود؟

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیش بینی کرده بود چیزی حدود 700 میلیارد تومان تسهیلات بایستی در مرحله اول به بنگاه های فعال بخش فرهنگ اعطا شود اما براساس آمار و اطلاعات دریافتی از سامانه کارا، فعالان و بنگاه های فرهنگی، هنری و رسانه تا آذر ماه سال گذشته، درخواست دریافت بیش از 1000 میلیارد تومان تسهیلات حمایتی مرحله اول را در این سامانه ثبت کردند.

براساس آمار یعنی پیشی دریافت تقاضا از پیش بینی ها؟

بله؛ تقاضا بیشتراز پیش بینی ها و پرداخت ها بود اما نه به میزان گستردگی کسب و کار های فعال این بخش.

به نظر می رسد عمده دلیل این اختلاف در ثبت تقاضا و دریافت تسهیلات، نرخ سود بانکی تسهیلات کرونایی است. این طور نیست؟

نرخ بهره بانکی از دلایل مهم این تفاوت است؛ براساس اعلام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در همایش ارائه یافته های مطالعات پشتیبان تدوین برنامه پسا کرونا، فعالان بخش فرهنگ، هنر و رسانه در مرحله نخست تقاضای دریافت بیش از 1000میلیارد تومان تسهیلات را در سامانه کارا ثبت کردند و تا انتها آذر ماه سال گذشته، 526 میلیارد تومان یعنی فقط 48 درصد از این میزان درخواست به متقاضیان اعطا شد. باید یادآوری کنم از این میزان حدود 300 میلیارد تومان به بنگاه های فعال در صنعت نشر، نظیر انتشارات، چاپخانه، کتابفروشی، صحافی و دیگر خدمات فرهنگی پرداخت شد.

چرا تعریف رسته های شغلی در حوزه فرهنگ، بین دو وزارتخانه تعاون، کار و رفاه اجتماعی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متفاوت است؟

تعریف رسته ها متفاوت نیست. در برنامه اشتغال فراگیر سال1396 دبیرخانه شورای عالی اشتغال سه رسته شغلی فرهنگی، هنری و رسانه ای را معین و تایید کرد و ما هم برهمین مبنا فهرست زیررسته های شغلی بخش را برای به روزرسانی عناوین شغلی و حمایتی فراگیر در اختیار وزارت کار قرار دادیم اما آنچه که در مرحله اول اعطای تسهیلات ملاک قرار می گرفت، فهرست قدیمی سازمان تأمین اجتماعی بر مبنای کدهای ثبت شده کارگاه ها بود که با توجه به تغییرات عمده در فضای کسب و کارها نیازمند اصلاح است.

برگردیم به جریان اعطا تسهیلات کرونایی؛ فعالان حوزه نشر در سال 1399 چقدر از این تسهیلات برخوردار شدند؟

در مرحله نخست، 566 ناشر برای دریافت 87 میلیارد تومان تسهیلات، تقاضایشان را ثبت و 34 میلیارد تومان دریافت کردند. چاپخانه ها نیزبیش از یک صد میلیارد تومان درخواست تسهیلات دادند و حدود 66 میلیارد تومان دریافت کردند. کتاب فروشی ها هفت میلیارد تومان تقاضا ثبت و حدود 3 میلیارد تومان دریافت کردند. این تفاوت میان درخواست ها و پرداخت ها ناشی از مسائلی است که بخشی از آن متوجه نظام بانکی و سخت گیری ها در اعطای تسهیلات و اخذ تضامین و وثایق بود.

چه تضامینی؟

براساس دستور العمل ابلاغی معاونت مالی ریاست جمهوری، تضامین لازم برای دریافت وام تا 16 میلیون تومان شامل چک یا سفته فرد متقاضی و از 16 میلیون تا 48 میلیون شامل چک یا سفته فرد متقاضی به همراه یک ضامن معین شد که تا سقف200 میلیون تومان این ضامنین به 3 نفر می رسید و دریافت تسهیلاتی افزون بر این مبالغ با ارائه تضامین صندوق های ضمانت و دیگر وثایق متعارف بانکی ممکن بود. اما با توجه به اینکه بسیاری از شعب بانکی حتی برای اعطای تسهیلاتی به میزان 16 میلیون تومان هم سند ملکی و اجاره نامه و چندین ضامن را مطالبه می کردند، فرایند دریافت تسهیلات با دشواری همراه شد. یکی از مسائل دیگر که متقاضیان را آزار می داد، دوره کوتاه مدت دوساله بازپرداخت تسهیلات کرونایی بود. با این اوصاف کسب و کار هایی که درگیر کاهش درآمد و دیگر پیامدهای مالی بحران کرونا هستند بایستی با موانع و مسائل دیگری در فرایند دریافت تسهیلات کرونایی هم دست و پنجه نرم می کردند و با توجه به زمان اندک بازپرداخت، نرخ بالای تسهیلات و سختگیری نظام بانکی نگران جریمه های دیرکرد بازپرداخت وام ها هم باشند.

چرا در مرحله دوم، اعطاء تسهیلات بنگاه محور معین شد و اعتبار آن چقدر بود؟

در مرحله نخست اعطای تسهیلات، برنامه حمایت از کسب و کارهای آسیب دیده، شاغل محور تدوین شده بود با این روش که به ازای هر فرد شاغل دارای کد تامین اجتماعی مبلغ 16 میلیون تومان تسهیلات به بنگاه فعال اختصاص پیدا می کرد. در این مرحله برخی بنگاه ها و صنایع کوچک و متوسط بخش فرهنگ نظیر چاپخانه ها، ناشران با توجه به تعداد شاغلان، پیروز شدند تسهیلات مناسبی دریافت کنند. تسهیلات حمایتی کرونا مرحله اول اما با توجه به لزوم تایید کد تأمین اجتماعی و در نظر ندریافت شاغلان فصلی و غیررسمی برای برخی فعالان و بنگاه های فرهنگی به مبالغی بین 6 تا 16 میلیون تقلیل پیدا می کرد که حمایت مؤثری به حساب نمی آمد، به ویژه برای آن گروه از فعالان بخش نظیر کتاب فروشان و آموزشگاه های هنری که غالبا در ملک استیجاری با ارقام بالای اجاره فعالیت می کنند. با بروز این چالش های حمایتی، کارگروه مبارزه با پیامدهای مالی ستاد ملی مبارزه با کرونا شیوه بنگاه محور را در مرحله دوم اعطای تسهیلات مصوب کرد که البته در این مرحله هم مسائل نظام بانکی به قوت خود باقی ماند. این تجربه های حمایتی در حالی رقم خورد که صنایع و بنگاه های فرهنگی با کاهش خرید و تعطیلی رویداد های مختلفی مانند نمایشگاه ها و جشنواره ها در شوک تقاضای بازار کالا های فرهنگی در نیمه اول سال 99 به سر می­بردند.

در این مرحله با توجه به برآوردهایی که از خسارت وارده به بخش فرهنگ اجرا شده بود، اعتباری به میزان 1700 میلیارد تومان برای پرداخت تسهیلات به فعالان و بنگاه های فرهنگی، هنری و رسانه ای از سوی ستاد ملی مبارزه با کرونا مصوب شد. این تسهیلات که دستورالعمل آن از 6 بهمن ماه ابلاغ شد دوره تنفسی 4 ماهه تا اردیبهشت 1400 نیز دارد که با وجود تمدید مهلت ثبت تقاضا تا 15 اسفند ماه سال 1399 بسیاری از متقاضیان پیروز به دریافت تسهیلات نشده اند و امیدواریم ثبت تقاضا و پرداخت آن در سال 1400 هم تمدید شود.

با وجود انتها مرحله نخست اعطاء تسهیلات و آغاز مرحله دوم و شکل گیری جریان حمایتی، بازار کتاب هنوز از شوک تقاضا رنج می برد؟

شوک تقاضا که با کاهش مصرف کالاها و خدمات فرهنگی به ویژه کالاهایی که به صورتِ دیجیتالی دردسترس نبودند، ایجاد شد همچنان پابرجاست چرا که فاصله گذاری اجتماعی احتمالا تا زمان واکسیناسیون سراسری هم ادامه خواهد داشت و از طرف دیگر بحران کرونا موجب کاهش قدرت خرید بسیاری ازمصرف کنندگان هم شده است؛ عرضه کنندگان حضوری و فیزیکی کالاهای فرهنگی، درآمدشان همچنان در گروعواقب ناشی از فاصله گذاری اجتماعی خواهد بود. بحران کرونا صنعت نشر را نیز چون دیگر صنایع فرهنگی متضرر کرد و مجموعه ای از شرکت های کوچک تر و متخصصان خلاق این صنعت را هم در معرض خطر قرار داده است. بخش نشر کتاب شامل سه شریک اصلی است ناشران، نویسندگان و کتاب فروشان ازجمله کتاب فروشی های مستقل که در همکاری نزدیک با کتابخانه ها ، مؤسسات آموزشی و گروه ها فرهنگی ازجمله برای نمایشگاه های کتاب فعالیت می کنند. افزایش فروش آنلاین به ویژه متون آموزشی مورجهانز برای آموزش در خانه، فقط بخشی از ضررها را جبران کرده است.

لغو یا به تعویق انداختن نمایشگاه های کتاب، تأثیرات خود را بر درآمد نویسندگان و ناشران از انتشار کتاب های جدید گذاشته است. بازار کتاب و صنعت نشر ایران با همه گیری کرونا طی برآورد اولیه در 6 ماه نخست سال 1399 با وارد آمدن خسارتی بالغ بر 270 میلیارد تومان دچار زیان شده است. معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ابعاد این خسارت را با توجه به لغو نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بسیار گسترده اعلام کرده است. در حالی که ناشران با انجام هزینه ­های بالای تولید انبوه کتاب، خود را برای شرکت در نمایشگاه بین المللی اردیبهشت 99 آماده کرده بودند، لغو این نمایشگاه به واسطه بحران کرونا بازار کتاب ایران را از فروشی بالای 150 میلیارد تومان محروم کرد و مانع تزریق این نقدینگی به نشر کشور شد. با تعطیلی نمایشگاه های استانی نیز که همه ساله در هر استان موجب نشاط فرهنگی و رونق اقتصاد نشر بود، درآمد حدود 50 میلیارد تومانی ناشران کشور به ویژه ناشران استانی در بحران کرونا از دست رفت. تعطیلی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران و استان­ ها، ذی نفعان بسیار دیگری نظیر مؤلفان، مترجمان، ویراستاران، تصویرگران و بالاخره چاپخانه های کتاب که به واسطه گردش مالی این بازار، کسب درآمد می کنند را نیز متضرر کرده است. کسادی صنعت نشر در کل جهان کرونایی بر فرایند رو به رشد فروش رایت در سال­ های اخیر تاثیر گذاشت و موجب محرومیت نشر ایران از در آمدهای مربوطه هم شد. با این همه صنعت چاپ و نشر کتاب کشور همچنان فعال است و تولیدات مناسبی دارد اما برای حفظ پایداری وهمچنین ایجاد توان رقابت با سایر رقبا، بی تردید باید متحول شود.

آیا در مرحله دوم اعطاء تسهیلات مانند مرحله نخست، اختلاف بین میزان تقاضا و میزان اعطاء تسهیلات وجود دارد؟

بله؛ همان اختلاف وجود دارد هرچند که در این مرحله با رویکردی تخصصی، بر مبنای اعتبارات تخصیصی، سهمی از تسهیلات برای فعالان و بنگاه­ های فرهنگی برای ناشران، کتاب فروشان، چاپخانه داران، آژانس های ادبی، وارد کنندگان کتاب، اهل قلم و... در نظر گرفته شد. در مرحله دوم بیش از 65 هزار تقاضا در سامانه کارا برای دریافت بالغ بر 400 میلیارد تومان از سوی مشمولان بخش ثبت و کمی بیش از 100 میلیارد تومان این تسهیلات درخواستی اعطاء شد. هرچند 15 اسفند فرصت ثبت تقاضا به انتها رسید اما آنچه اهمیت داشت، همراهی بانک ها دراعطای تسهیلات بود که متاسفانه به کُندی پیش رفت.

آیا فعالان حوزه نشر منتظر سومین مرحله اعطا تسهیلات باشند؟

رایزنی با معاونت مالی ریاست جمهوری برای تمدید مرحله دوم اعطای تسهیلات کرونایی تا اردیبهشت ماه 1400 اجرا شده است، امید واریم با درخواست تمدید موافقت شود تا بانک ها در سال جاری هم پفراینده متقاضیان را بپذیرند. علاوه براین اعطای تسهیلات کم بهره صندوق کار آفرینی امید به دنبال امضای توافق نامه­ای بین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان برنامه و بودجه کشور و صندوق کارآفرینی امید درانتها سال گذشته آغاز شد که در سال جاری هم ادامه خواهد داشت. طی این توافق 600 میلیارد تومان تسهیلات قرض الحسنه (با کارمزد 4 درصد) برای اعطاء به فعالان فرهنگی، هنری و رسانه ای تخصیص خواهد یافت. اعتبارات این تسهیلات کم بهره مرحله ای واریز می شود که در اسفند سال گذشته 20درصد از آن به حساب صندوق کارآفرینی امید برای کارسازی تسهیلات واریز شده است.

با توجه به اینکه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در فروردین ماه سال 1399 از آسیب 976 میلیارد تومانی کرونا به بخش فرهنگ، هنر و رسانه خبر داد؛ میزان تاثیر گذاری اعطاء تسهیلات کرونایی بر کسب و کار های این حوزه را چه میزان می دانید؟

فعالیت ها و کسب کارهای وابسته به مکان، مانند گالری ها ، موزه ها ، اجراهای صحنه ای ، هنرهای نمایشی، موسیقی زنده، نمایشگاه ­ها و جشنواره ها ، سینماها و... بیشترین آسیب را از محدودیت های مبتنی بر فاصله گذاری اجتماعی دیده اند. کاهش ناگهانی درآمد، پایداری مالی این کسب و کارها را به خطر می اندازد ، کاهش درآمد و تعدیل نیروی کار پیامدهای ناگواری برای زنجیرۀ ارزش تولیدکنندگان در بخش های خلاق و غیرخلاق صنایع فرهنگی رقم می زند. عمده ترین صنایع فرهنگی که از بحران کرونا آسیب دیده اند، پیش از شیوع کرونا نیز با بحران های مختلفی درگیر بودند و البته این بیماری نیز بسیار اثر گذار بود؛ بنابراین برای فهم میزان تاثیر گذاری تسهیلات کرونایی اعطایی باید منتظر دریافت آمار و تحلیل­های دقیق تری از بازار و اقتصاد فرهنگ و هنر در سال جاری باشیم.

ضرورت و یا کاهش حمایت های دولتی از صنایع فرهنگی از جمله نشر، همواره وجود داشته است و از نگاه منتقدان، وابستگی شدید و انتظار برای تزریق این حمایت ها زمینه ساز آسیب شده؛ به نظر می رسد این اثر سوء حمایت های چند دهه گذشته، خود را در بحران کرونا نشان داد و سیل درخواست ها را شاهد بودیم. از سوی دیگر برخی از کارشناسان معتقدند که یارانه ها باید به دست مصرف کننده برسد؛ به عنوان مثال در قالب طرح های فصلی خانه کتاب و ادبیات ایران. با توجه به این دو رویکرد و درس هایی که کرونا به دست داد، تغییر الگوی اعطاء تسهیلات به سمت مصرف کننده در سال های آینده می تواند به عنوان یک سیاست کلان تر در نظر باشد؟

برای پاسخ به این پرسش و نقد، بایستی مؤلفه های اثرگذار بر صنایع فرهنگی را در نظر داشت چراکه اقتصاد فرهنگ خود منظوم ه ای مالی است به این معنا که خودتقویت کننده و خودسامان ده هم هست است. به هر میزان که اقتصادِ فرهنگ مورد حمایت قرار گیرد، رشد کند و سهم بیشتری از تولید ناخالص داخلی داشته باشد، اجزای آن هم رشد می کند و این رشد، نوعی هم افزایی چندباره را هم رقم خواهد زد. این موضوع از آنجایی اهمیت دارد که با آگاهی کامل می توان گفت، رشد اقتصاد فرهنگ طی دو دهه اخیر تا پیش از شیوع کرونا از چشمگیرترین فرایندهای جهانی بوده و به همین سبب است که اقتصاد فرهنگ به عنوان دارایی نوین دولت ها مطرح و حمایت از این بخش برای توسعه ای مبتنی برارتباط اقتصاد و فرهنگ، امری ضروری است.

این انگاره­ ها درباره بازار کتاب و صنعت نشر هم صدق می­کند. نگرانی های فعالان این بخش درباره حمایت های دولتی هم ناشی از میزان تأثیرگذاری و تعامل جامعه فرهنگی و هنری با دولت است. به یقین بدون تحلیل و ارزیابی های مبتنی بر روش های اقتصادسنجی و نیز معین سطوح برخورداری و درآمدی فعالان فرهنگی و هنری، نمی توان از حذف حمایت های دولتی سخن گفت. اگردقیق ­تر بخواهم بگویم، بزرگترین یارانه فرهنگی از طرف دولت و یا از طریق بودجه عمومی نیست که محقق می شود ، بلکه این فعالان فرهنگی هستند که با تولید محتوا، یارانه ای همگانی را به جامعه اعطا می کنند و بی تردید برای استمرار این تولیدات، نیازمند انگیزه و مشوق هم هستند. حذف حمایت های دولتی در صنعت نشر از منظرهای گوناگون قابل بحث و نقد است و نقطه انتها گذاشتن بر این حمایت­ ها، بدون تدوین پیوست های اقتصاد فرهنگ نه تنها بر فعالان این بخش اثری نامطلوب دارد، بلکه فضای فرهنگی جامعه را نیز متأثر خواهد ساخت.

در بحران کرونا دو رویکرد حمایت از مصرف کننده و تولید کننده در جریان اعطای یارانه ها، پیگیری شد از جمله طرح های فصلی و همچنین نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران. صنعت نشر متکی به یارانه های دولتی است که مساله اصلی این حوزه محسوب می شود. این دیدگاه که حلقه های مختلف صنعت نشر با توقف پرداخت یارانه ، به تعطیلی کشیده می شوند قابل پذیرش نیست چراکه بسیاری از ناشران در سال گذشته نیز توانستند با تغییر استراتژی از جمله کاهش شمارگان و یا تمرکز بر تجدید چاپ آثار پرمخاطب خود را سرپا نگه دارند. حمایت های دولتی در بسیاری کشور ها هم در قالب های گوناگون از جمله حمایت های بیمه ای و یا اعطای تسهیلات وجود دارد. اگر محیط کسب و کار ایمن شود و ارتقا پیدا کند، مداخلات مرتبط با حمایت و امنیت شغلی مناسب تر خواهد بود تا صنعت نشر هم وارد رقابت شود و بتواند دوام بیاورد. بسیاری معتقدند اعمال تخفیف در طرح های حمایتی زمینه ساز ایجاد عادت در مخاطب خواهد شد و قیمت پشت جلد معنا و مفهومی نخواهد داشت، اما نباید فراموش کنیم بسیاری از صنوف غیرفرهنگی دیگر هم این تخفیف ها را در طول سال و حراج­های فصلی برای مشتریانشان دارند.

کرونا به ما درس داد این جمله سال گذشته بار ها گفته و شنیده شد. درس های کرونا برای فعالان بخش دولتی و خصوصی صنعت نشر چه بود؟

نظام حاکم بر تولید، عرضه و مصرف فرهنگی که با شیوع کرونا دچار بحران و به­هم ریختگی شدیدی شد، پیش از این بحران با انقلاب فناورانه به چالش کشیده شده بود. این به­ هم ریختگی نتیجه بی ­توجهی صنعت نشر به تغییرات ناشی از بروز انقلاب اطلاعاتی و فناوارنه بود. شرایط کرونایی نشان داد که فناوری در صنعت و اقتصاد نشر چه اندازه نقش­آفرین است. به ویژه فناوری­ های نوین عرضه محصولات و خدمات بر بستر پلتفرم­های مجازی. همه گیری بیماری کرونا فرصتی برای ارتقا و توسعه تولید محتوای فرهنگی و نشر دیجیتال فراهم کرد چراکه راه دیگری متصور نیست. اکنون کسب ­وکارهایی که صرفا به صورت فیزیکی خدمات خود را ارائه می­کنند با بحران روبرو شده­اند؛ بنابراین انتظار می رود در دوره پساکرونا نیزاین فناوری­ ها بر فضای کسب وکار و فعالیت های بسیاری تاثیرگذار باشد.

فعالان صنت نشر بایستی رویکرد توسعه کسب و کارهای فرهنگی دیجیتال را به عنوان عرصه نوین کارآفرینی مورد توجه قرار دهند، ماشین آلات و تجهیزات قدیمی و فرسوده را متناسب با ظرفیت و میزان تولید کالای فرهنگی به روز و به طور جدی به سوی دیجیتالی شدن حرکت کنند. همچنین کسب وکارهای شان را به دفاتر بازاریابی تغییر شکلی و کاربری بدهند و با ایجاد سایت اینترنتی و استفاده از شبکه های اجتماعی به جذب سفارش های آنلاین و خدمات غیرحضوری بپردازند و توان رقابتی خود را با سرمایه گذاری درانواع جدید فناوری ها و استفاده از مدیریت های قوی با نگرش مثبت به نرم افزارهای گردش کار افزایش بدهند تا بتوانند سهم مناسبی را در بازار صنایع فرهنگی و خلاق جهان پساکرونا تصاحب کنند.

گروه ساختمانی آبان: گروه ساختمانی آبان: بازسازی ساختمان و تعمیرات جزئی و کلی و طراحی ویلا و فضای سبز و روف گاردن، طراحی الاچیق، فروش درب های ضد سرقت

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران